موزه آب از مهم‌ترین موزه های یزد است
که همچون گنجینه‌ای ارزشمند در خانه تاریخی کلاهدوز‌ها می‌درخشد. این خانه تاریخی
نیز با معماری قدیمی و زیبایی که دارد، در خیابان قیام یزد، واقع در شمال میدان
امیرچخماق، خودنمایی می‌کند.
موزه آب یزد جایی است که
در آن تاریخ چند‌هزار‌ساله آب در ایران به نمایش درآمده است. این موزه تماشایی، در
خانه‌ای تاریخی، موسوم به خانه کلاهدوز‌ها قرار دارد. در این موزه می‌توانید با
آثار و ساز‌ه‌های تاریخی آشنا شوید که در گذشته از آن‌ها برای به‌دست‌آوردن آب
استفاده می‌شد. چیزی که این موزه جذاب را از سایر موزه‌های آب در ایران و جهان
منحصر می‌کند، این است که یک رشته کاریز چند‌صد‌ساله از میان آن می‌گذرد. این
کاریز روزی آب آشامیدنی مردم منطقه را تأمین می‌کرد و برای مردم شهر یزد ارزش
بسیاری داشت.
قدمت بنای موزه آب یزد به
سال ۱۲۲۶ هجری قمری باز‌می‌گردد. این بنا به شخصی به نام
حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز و خانواده وی تعلق داشت. بعد‌ها
در سال ۱۳۷۹ همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی
کاریز، این بنا به موزه‌ای تبدیل شد تا جلوه‌گر ارزش بسیار آب در مناطق کویری باشد
و عموم مردم نیز بتوانند از آن بازدید کنند.
خانه کلاهدوز‌ها را می‌توان
به‌عنوان یکی از ارزشمند‌ترین و دیدنی‌ترین خانه های تاریخی یزد معرفی
کرد. ساخت این بنای پر‌شکوه در سال ۱۲۲۶
خورشیدی به درخواست مرحوم حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز که از تجار سر‌شناس عصر قاجار
در مرکز ایران بود،
آغاز شد. ساخت این بنا حدود ۳
سال طول کشید و در سال ۱۲۶۹
پایان یافت. خانه تاریخی کلاهدوز‌ها هم‌اکنون جزو دارایی‌های شركت آب منطقه‌ای يزد
بوده و از آن با عنوان موزه آب یزد یاد می‌شود. بازدید از این خانه تاریخی و موزه
دیدنی آن برای عموم مردم امکان‌پذیر است
سطح اول پایین‌ترین طبقه
خانه است. از این طبقه انشعاب دو کاریز رحیمآباد
و زارچ می‌گذرد. جالب است بدانید که قنات بزرگ و قدیمی زارچ با ۷۵ کیلومتر طول و قدمتی بالغ‌بر ۲هزار سال، هنوز هم فعال است.
سطح دوم خانه کلاهدوز‌ها
که در عمق ۱۰متری سطح زمین قرار دارد، پایاب و انباری خانه
است. به محلی که آب قنات در آنجا به سطح زمین می‌رسد، پایاب می‌گویند. پایاب این
خانه تاریخی فضایی هفت‌ضلعی دارد و در مرکز آن حوضی آبی‌رنگ به چشم می‌خورد که آب
کاریز از آن گذر می‌کند. در گذشته، ساکنان این خانه، در این محل، ظرف‌ها و لباس‌ها
خود را می‌شستند.
دمای هوا در این سطح در
تمام طول سال ثابت و خنک است! به همین دلیل در گذشته از این محل برای نگهداری
خوراکی‌ها نیز استفاده می‌شد. البته نگهداری غذا‌ها و خوراکی‌ها در این محل روش
خاصی داشت. به این صورت که مواد خوراکی را روی صفحه‌ای چوبی قرار می‌دادند و سپس
آن را از سقف آویزان می‌کردند. علت اصلی خنک بودن هوا در این سطح، گذر آب قنات بود. با‌اینکه امروزه آب قنات
در این طبقه جریان ندارد، باز‌هم دمای این طبقه به‌مراتب کمتر از دمای محیط بیرون از آن است.
سطح سوم خانه کلاهدوز‌ها،
زیرزمین آن است. در چهار‌طرف حیاط، درست زیر اتاق‌های همکف، زیر‌زمین‌هایی با اتاق‌ها
و دالان‌های متعدد وجود دارند. ساکنان این خانه در اغلب روز‌های فصل گرم تابستان،
در این طبقه سکونت داشتند؛ چرا‌که دمای آن کمتر است. جالب است بدانید که هر اتاق
در زیرزمین، به شخص خاصی تعلق داشت و ساکنان خانه هر‌کدام اتاق شخصی خود را
داشتند.
سطح چهارم موزه آب یزد،
طبقه همکف خانه کلاهدوز‌ها بوده که شامل بخش‌های مختلفی از جمله اتاق ارسی، اتاق
پنج‌دری، اتاق دالان، اتاق بادگیر، تالار و… می‌شود.
این بخش محل سکونت اصلی ساکنان خانه تاریخی کلاهدوز‌ها بوده است. در گذشته، حاج سیدعلی
اکبر کلاهدوز به همراه همسر، فرزندان، عروس‌ها و خدمتکارانش در این محل زندگی می‌کردند.
در ادامه راجع‌به اتاق‌های سطح چهارم این خانه بیشتر صحبت می‌کنیم.
به
اتاقی که پنجره‌های آن به شکل ارسی بود و از پایین به بالا باز می‌شدند، اتاق ارسی
گفته می‌شد. به‌هنگام عروسی یکی از فرزندان از این خانه به‌عنوان حجله‌خانه و
همچنین مهمان‌خانه استفاده می‌کردند. در زیر اتاق ارسی، اتاقی دیگر در طبقه زیرزمین
وجود دارد که در گذشته از آن برای نگهداری خمره‌ها، شیشه‌های ترشی و سرکه استفاده
می‌شد..
